Bina veya yapının pis su tesisatındaki sıvı atıkların ihtiva ettiği; katı yağ, sıvı yağ, nişasta, petrol gibi yanıcı atıklar; kum, tortu ve diğer zararlı maddeler bina veya yapı tesisatına, kanalizasyona, arıtma tesisine zarar vermektedir. Pis su tesisatından bu atıkları ayırmak gerekmektedir. Bu ayırma işlemi yapan ekipmanlara AYIRICI adı verilir.
Ayırıcıların Genel Çalışma Prensipleri
Ayırıcılar; ayrıştırılan malzemelerin ve suyun yoğunluk farkı prensibine göre çalışırlar. Bunun için, akışkan ara bölmelerde tutularak ve hızı kesilerek; yerçekimi ve itme kuvvetlerinin etkisine maruz bırakılır. Ayırıcılara giren atık su içindeki, kaba tortu, kum, çamur ve iri taneleri; ayırıcıya zarar vermeden tutmak için ayırıcıdan önce “Tortu Tutucu” denen ekipman kullanmak gereklidir. Ayırıcılar; bakım ve temizleme kolaylığı açısından içinden rahat ve kolay atık su geçiş özelliğine sahip olmalıdır.
Ayırıcılar üç ana grupta toplanır:
- Katı Yağ Ayırıcılar Hayvansal katı ve sıvı yağları ayrıştırır
- Petrol, Hafif Yağ Ayırıcılar Mineral sıvı orijinli petrol, dizel, fuel oil, yağlama yağı, makine yağı ayrıştırır.
- Özel Ayırıcılar – Nişasta Ayırıcılar Nişastayı ayrıştırır.
Ayırıcılar Nerelerde Kullanılır?
Katı Yağ Ayırıcılar
- Sıvı/katı yağ üretim tesisleri
- Endüstriyel Mutfaklar
- Kantinler
- Restoranlar ve catering firmaları
- Kesimhane ve et işleme tesisleri
Sıvı Yağ ve Petrol Ayırıcılar
- Garajlar
- Marinalar – Çekek yerleri
- Benzin istasyonları
- Hava alanları
- Kazan daireleri
- Jeneratör odaları
- Tamirhaneler – Araç bakım merkezleri
- Araç yıkama merkezleri
Standartlar ve Zorunluluklar
Ayırıcıların kullanılması; atık su drenaj sistemi, kanalizasyon, arıtma tesisleri ve atık su şebekelerinde Avrupa Birliği ülkelerinde kanuni zorunluluktur. Bunun ötesinde çevrenin ve tabiatın korunması açısından da, kanuni zorunlulukların olmadığı durumlarda çok ciddi bir sorumluluktur.
İlgili DIN ve Avrupa EN Standartları aşağıdaki gibidir.
- DIN 1999, EN 858 Hafif Yağ Ayırıcılar-Petrol Ürünleri, Fuel – Oil
- DIN 4043, Çamur Tutucular
- DIN 4040, EN 1825 Katı Yağ Ayırıcılar
- DIN 1986 Nişasta Ayırıcılar
Ayırıcılar Niçin Kullanılmalıdır ?
- Atık su tesisatındaki katı ve sıvı hayvansal ve bitkisel yağları atık sudan ayrıştırmak, doğaya karışmasını engellemek,
- Bu yağların boru çeperlerinde birikerek boru tesisatını tıkamasını engellemek,
- Mikro organizmaların üremesine mani olmak,
- Petrol ve madeni yağlar gibi sıvı yağları atık sudan ayrıştırmak, doğaya karışmasını engellemek,
- Bu yağların drenaj hattından ayrıştırılarak olası bir yangını engellemek,
- Tesisatta kötü koku oluşmasını önlemek için kullanılmalıdır.
Ayırıcılar İşletme Seçim Kriterleri
- Satıcı firmanın tüm Türkiye’ ye hitap edebilen servis ağı olmalıdır,
- Cihazlarla ilgili yetkin mühendis ekibi tarafından danışmanlık hizmeti sunulmalıdır,
- Cihazların Sanayi ve Ticaret Bakanlığından garanti kapsamı olmalıdır,
- Cihazlara ilave edilebilen kullanımı kolaylaştıracak aksesuarlar olmalıdır,
- Bakım ve temizleme kolaylığı (manüel, yarı otomatik, tam otomatik, kısmi ayırıcı) olmalıdır,
- Cihazlar hijyenik şartları sağlayabilmelidir,
- Kullanımı kolay olmalıdır,
- Cihazlar atık suya karşı dayanıklı olmalıdır,
- Donma tehlikesine karşı mukavim olmalıdır,
- Kötü oku yapmamalıdır
Ayırıcılar Seçiminde Tasarım Kriterleri
- Atık su debisi,
- Ayrılacak atıkların miktarı,
- Ayırıcı malzeme tipi (beton, döküm, paslanmaz çelik, polietilen – HDPE),
- Çamur tutucu kullanılması,
- Kullanılacak mekan (zemine gömülen, oda içi kullanım),
- Hacim veya alan ihtiyacı,
- Yatırım maliyeti,
Kullanım Alanları:
- A.V.M’ ler,
- Oteller,
- Restaurantlar,
- Kantinler,
- Hastaneler,
- Yemek Fabrikaları,
- Margarin fabrikaları,
- Gıda üretim fabrikaları,
- Yağ Üretim tesisleri,
- Yurtlar,
- Et üretim tesisleri,
- Kasaplar,
 |  |  |  |
- Yağ ayırıcılar, hayvansal ve bitkisel yağların ana/şehir drenaj sistemine ulaşmadan tutulmasını sağlar.
- Yağ ayırıcılar, hayvansal ve bitkisel yağların kullanıldığı veya üretildiği ticari ve endüstriyel tesislerde kullanılmalıdırlar.
Yağ içeren atık suların neden oldukları…
 |  |  |
Yağ Ayırıcıların Seçimi ve Boyutlandırılması:
Yağ ayırıcıların boyutlandırılması prEN 1825–2 standartlarına göre 3 şekilde yapılabilir.
- Mutfak ekipmanları ve musluklardan gelen yükün hesaplanması:
m |
Ekipmanlar |
Adet n |
qi [l/s] |
(n x qi) | Eş Zamanlılık Faktörü Zi (n) |
Pis Su Debisi Qs | ||||
1 Adet için | 2 Adet için | 3 Adet için | 4 Adet için | 5 Adet ve fazlası için | ||||||
| Mutfak Ekipmanları | ||||||||||
| 1 | Pişirme Kazan Çıkışı Φ 25 mm | ……… x | 1 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 2 | Pişirme Kazan Çıkışı Φ 50 mm | ……… x | 2 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 3 | Devirme Tipi Kazan Çıkışı Φ 70 mm | ……… x | 1 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 4 | Devirme Tipi Kazan Çıkışı Φ 100 mm | ……… x | 3 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 5 | Sifonlu Evye Çıkışı Φ 40 mm | ……… x | 0,8 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 6 | Sifonlu Evye Çıkışı Φ 50 mm | ……… x | 1,5 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 7 | Sifonsuz Evye Çıkışı Φ 40 mm | ……… x | 2,5 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 8 | Sifonsuz Evye Çıkışı Φ 50 mm | ……… x | 4 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 9 | Bulaşık Makinası | ……… x | 2 | =……. l/s | x 0.60 | x 0.50 | x 0.40 | x 0.34 | x 0.30 | ……… l/s |
| 10 | Devirme Tipi Kızartma Tavası | ……… x | 1 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 11 | Normal Kızartma Tavası | ……… x | 0,1 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 12 | Yüksek Basınçlı / Buharlı Temizleme Makinası |
……… x |
2 |
=……. l/s |
x 0.45 |
x 0.31 |
x 0.25 |
x 0.21 |
x 0.20 |
……… l/s |
| 13 | Kabuk Soyma Makinası | ……… x | 1,5 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 14 | Sebze Yıkama Makinası | ……… x | 2 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| Mutfak Muslukları | ||||||||||
| 15 | DN 15 (R ½) | ……… x | 0,5 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 16 | DN 20 (R ¾) | ……… x | 1 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| 17 | DN 25 (R 1) | ……… x | 1,7 | =……. l/s | x 0.45 | x 0.31 | x 0.25 | x 0.21 | x 0.20 | ……… l/s |
| Toplam Qs = | ……… l/s | |||||||||
| Etki Faktörleri | ||
| Yoğunluk Faktörü (fd) | Yağ yoğunluğu ≤ 0.94 g / cm3 fd= 1 | Yağ yoğunluğu > 0.94 g / cm3 fd= 1,3 |
| Sıcaklık Faktörü (ft) | Su sıcaklığı ≤ 60 ° C ft= 1 | Su sıcaklığı > 60 ° C ft= 1,3 |
| Deterjan Faktörü (fr) | Temizlik maddesi kullanılmıyor ise fr = 1 | Temizlik maddesi kullanılıyor ise fr = 1,3 (*) |
*Hastaneler için bu değer 1,5 olarak alınmalıdır.
Açıklamalar:
n = Ekipman adedi
qi = Maksimum atık su debisi l/s
Zi (n) = Cihazların aynı anda kullanılma faktörü NS = Nominal kapasite
| NS = Qs x fd x ft x fr |
Not: Cihaz seçimini yapmak için çıkan değere en yakın üst nominal değere sahip cihaz seçilmelidir!
- Öğünde Kişi Başına Çıkarılan Yemek Sayısının Hesaplanması:
Endüstriyel Mutfaklar | M = Günlük Ortalama Yemek Porsiyonu (Adet) | VM = Porsiyon Başına Harcanan Su Miktarı | F = Ani / Aşırı Yüklenme Faktörü |
| Otel Mutfağı | . Öğün / Gün | x 100 l = ………………………… | x 5 =…………………. l |
| Restaurant | . Öğün / Gün | x 50 l = ………………………… | x 8,5 =…………………. l |
| Kantin / Kafeterya | . Öğün / Gün | x 5 l = ………………………… | x 20 =…………………. l |
| Hastane | . Öğün / Gün | x 20 l = ………………………… | x 13 =…………………. l |
| Tam Gün Çalışan Endüstriyel Mutfak | . Öğün / Gün | x 10 l = ………………………… | x 22 =…………………. l |
Endüstriyel Mutfaklar | t = Yağ Ayırıcıya Atık Suyun Geldiği Günlük Çalışma Saati | Qs = Atık Su Miktarı |
Otel Mutfağı |
=………………………………….. litre . çalışma saati x 3600 saniye |
Qs =……………….. l/s |
Restaurant |
=………………………………….. litre . çalışma saati x 3600 saniye |
Qs =……………….. l/s |
Kantin / Kafeterya |
=………………………………….. litre . çalışma saati x 3600 saniye |
Qs =……………….. l/s |
Hastane |
=………………………………….. litre . çalışma saati x 3600 saniye |
Qs =……………….. l/s |
Tam Gün Çalışan Endüstriyel Mutfak |
=………………………………….. litre . çalışma saati x 3600 saniye |
Qs =……………….. l/s |
| Etki Faktörleri | ||
| Yoğunluk Faktörü (fd) | Yağ yoğunluğu ≤ 0.94 g / cm3 fd= 1 | Yağ yoğunluğu > 0.94 g / cm3 fd= 1,3 |
| Sıcaklık Faktörü (ft) | Su sıcaklığı ≤ 60 ° C ft= 1 | Su sıcaklığı > 60 ° C ft= 1,3 |
| Deterjan Faktörü (fr) | Temizlik maddesi kullanılmıyor ise fr = 1 | Temizlik maddesi kullanılıyor ise fr = 1,3 (*) |
*Hastaneler için bu değer 1,5 olarak alınmalıdır.
Açıklamalar:
n qi Zi (n) NS | = Ekipman adedi = Maksimum atık su debisi l/s = Cihazların aynı anda kullanılma faktörü = Nominal kapasite | Not: | Cihaz seçimini yapmak için çıkan değere en yakın üst nominal değere sahip cihaz seçilmelidir! |
| NS | = Qs x fd x ft x fr |
Öğün Sayısına Göre Hazır Hesaplanmış Tablolar
1. Otel Mutfağı
| Ayırıcı Nominal Kapasitesi | 1 | 2 | 3 | 4 | 7 | 10 |
| Öğün Sayısı (Temizlik Malzemesi Kullanılarak) | 0 – 45 | 45 – 90 | 90 – 135 | 135 – 180 | 180 – 350 | 350 – 440 |
| Öğün Sayısı (Temizlik Malzemesi Kullanılmadan) | 0 – 60 | 60 – 120 | 120 – 180 | 180 – 240 | 240 – 400 | 400 – 570 |
2. Restaurant
| Ayırıcı Nominal Kapasitesi | 1 | 2 | 3 | 4 | 7 | 10 |
| Öğün Sayısı (Temizlik Malzemesi Kullanılarak) | 0 – 50 | 50 – 100 | 100 – 155 | 155 – 205 | 205 – 365 | 365 – 520 |
| Öğün Sayısı (Temizlik Malzemesi Kullanılmadan) | 0 – 70 | 70 – 140 | 140 – 210 | 210 – 280 | 280 – 470 | 470 – 680 |
3.Kantin / Kafeterya
| Ayırıcı Nominal Kapasitesi | 1 | 2 | 3 | 4 | 7 | 10 |
| Öğün Sayısı (Temizlik Malzemesi Kullanılarak) | 0 – 220 | 220 – 440 | 440 – 660 | 660 – 880 | 880 – 1550 | 1550 – 2210 |
| Öğün Sayısı (Temizlik Malzemesi Kullanılmadan) | 0 – 300 | 300 – 600 | 600 – 900 | 900 – 1200 | 1200 – 2000 | 2000 – 2900 |
4.Hastane
| Ayırıcı Nominal Kapasitesi | 1 | 2 | 3 | 4 | 7 | 10 |
| Öğün Sayısı (Temizlik Malzemesi Kullanılarak) | 0 – 70 | 70 – 145 | 145 – 220 | 220 – 295 | 295 – 510 | 510 – 730 |
| Öğün Sayısı (Temizlik Malzemesi Kullanılmadan) | 0 – 100 | 100 – 200 | 200 – 300 | 300 – 400 | 400 – 780 | 780 – 1100 |
5.Tam Gün Çalışan Endüstriyel Mutfak
| Ayırıcı Nominal Kapasitesi | 1 | 2 | 3 | 4 | 7 | 10 |
| Öğün Sayısı (Temizlik Malzemesi Kullanılarak) | 0 – 300 | 300 – 600 | 600 – 900 | 900 – 1200 | 1200 – 2100 | 2100 – 3000 |
| Öğün Sayısı (Temizlik Malzemesi Kullanılmadan) | 0 – 400 | 400 – 800 | 800 – 1200 | 1200 – 1600 | 1600 – 2750 | 2750 – 4000 |
